منطقه حفاظت شده ارژن و پریشان

منطقه حفاظت شده ارژن و پریشان در طول جغرافیایی 51 و 42 درجه تا 52 و 06 درجه و عرض جغرافیایی 29 و 26 درجه تا 29 و 44 درجه در بخش جنوبی رشته کوه­های زاگرس و در شصت کیلومتری غرب شیراز قرار دارد و راه مهم ارتباطی فارس به استان های خوزستان و بوشهر از کنار آن می گذرد. در شمال این منطقه روستای دشت ارژن و در غرب آن، شهر کازرون به فاصله­ 12 کیلومتری واقع شده اند. در بلند ترین ارتفاعات ذخیره ­گاه زیست کره ارژن و پریشان ( قله­ چاه برفی با 2900 متر ارتفاع از سطح دریا ) درختان سرو کوهی به صورت پراکنده روییده اند. از کمی پایین تر از قله، جنگل بلوط شرع شده و بخش عمده­ منطقه را پوشانده است. کم ارتفاع­ ترین بخش منطقه دشت­ های اطراف تالاب پریشان است که تنها 800 متر از سطح دریا ارتفاع دارد که گونه غالب در آن در گذشته کنار بوده و امروزه جز در مناطقی محدود، اثری از آن به چشم نمی خورد­.

تاریخچه­ حفاظت : این منطقه در سال 1351 با وسعت 191 هزار هکتار به عنوان پارک بین المللی انتخاب گردید و در سال 1353 با کاهش وسعت به 65 هزار هکتار به عنوان منطقه­ حفاظت شده و از طرف سازمان ملل به عنوان ذخیره گاه زیست کره ارژن و پریشان معرفی گردید. آخرین مصوبه­ شورایعالی حفاظت محیط زیست درباره­ این منطقه مربوط به سال 1361 می باشد که وسعت آن را به 59279 هکتار کاهش داده است.

اقلیم : به واسطه­ وجود تنوع توپوگرافیکی و اختلاف سطح زیستگاه­ ها، سه زیستگاه عمده در منطقه به چشم می خورد:

تالاب ارژن : اثر بادهای مرطوب غرب و ارتفاع زیاد سبب کاهش درجه حرارت دشت ارژن می شود و بدین سبب این منطقه دارای زمستان­های سرد ومرطوب وتابستان­های معتدل وملایم می باشد. متوسط دمای سالانه 7/13 ومیانگین بیشتر بارندگی 998 میلی متر و کمینه بارندگی 452 میلی متر می باشد.

تالاب پریشان : میانگین درجه­ حرارت این تالاب 8/21 درجه سانتی گراد و میانگین رطوبت آن 62 درصد می باشد که دارای اقلیمی خشک و بیابانی و متعلق به دوران پالئوسن و ائوسن است.

محدوده­ امن میانکتل : وجود چندین دره­ موازی با هم باعث شده که آب­های حاصل از بارندگی به رودخانه­ خشک (پائین دست) و نهایتاٌ به رودخانه­ شاپور سرازیر شود. میزان متوسط بارندگی سالانه این منطقه حدود 550-450 میلی‌متر است که از پراکندگی مناسبی برخوردار نیست. نزولات آسمانی بیشتر به صورت باران و گاهی نیز به شکل برف است. زیستگاه میانکتل در ارتفاع 2500 متری از سطح دریا قرار گرفته است و درجه­ حرارت سالیانه­ آن حداقل صفر و حداکثر 37 درجه سانتی‌گراد گزارش شده است.

زمین شناسی، توپوگرافی و عوارض طبیعی : منطقه­ مورد مطالعه در زون ساختمانی زاگرس چین خورده واقع است. این زون دارای چین های ملایم و ساده با روند شمال غرب، جنوب شرق است. در این زون به دلیل وجود سازندهایی مانند گچساران، رزک و گنبد های نمکی که خاصیت ارتجاع پذیری دارند میزان گسل ها و شکستگی ها به خصوص در نواحی جنوب فارس کمتر است.

منابع آب : (تالاب ارژن ) : اصلی ترین منبع آب تالاب، نزولات آسمانی می باشد. چشمه ی پرآب سلمان در نزدیکی روستای ارژن و آبشار دشت ارژن درشرق تالاب و چندین چشمه در بخش جنوبی تالاب از منابع دیگر تامین کننده ی آب می باشند.

( تالاب پریشان ) : پانزده چشمه که تماما" از نوع آهکی می باشند شامل:

1- چشمه ی قلعه نارنجی  2- چشمه ی آبیرو  3- چشمه ی پل آبگینه 4- چشمه ی خواجو  5- چشمه ی گپ   6-چشمه ی هلک

سالیانه حدود 5/13 میلیون مترمکعب ازآب های زیرزمینی و 10 میلیون مترمکعب از آب های سطحی وارد این تالاب می گردد.

سایر منابع آبی موجود و قابل شرب در منطقه عبارتند از : چشمه ی چنار در ارتفاعات چاه برفی ( میانکتل ) مشرف به درخت چنار بزرگ  و چشمه قلعه نارنجی در شرق تالاب پریشان

پوشش گیاهی : پوشش گیاهی منطقه کم نظیر می باشد. به قسمی که توپوگرافی خاص وجود زیستگاه­های آبی و خاکی و اقلیم، موجبات این تنوع را فراهم آورده است. ارتفاعات مرکزی منطقه پوشیده از درختان بلوط بوده که به تدریج به سمت جنوب منطقه جای خود رابه گونه های گرمسیری نظیر کنار و کیکم و نخل می دهد. اشکوب میانی شامل درختچه های ارژن و در زیر اشکوب انواع گون، درمنه و گرامینه ها می باشد درارتفاعات ارس نیز قابل مشاهده است.

حیات وحش : به لحاظ وجود 2 تالاب بین المللی ارژن وپریشان بالغ بر200 گونه­ی پرنده از انواع مهاجر بومی دراین منطقه دیده می شود. به علاوه تنوع اقلیمی دربخش شمالی و جنوبی این منطقه سبب گردیده تا 49 گونه­ی پستاندار در منطقه مشاهده گردد. به علاوه 9 گونه­ی ماهی، 3 گونه­ی دوزیست و 37 گونه­ی خزنده درمنطقه­ی حفاظت شده­ی ارژن و پریشان زندگی می کنند. پراکندگی پرندگان بیشتر درحاشیه­ی دوتالاب وارتفاعات مرکزی منطقه می باشد و بقیه­ی گونه ها به غیر از گوزن زرد که درمحدوده­ی فنس کشی شده به سرمی برند درتمامی نقاط منطقه به چشم می خورند.

گونه ­های مهم پستاندارن موجود در منطقه: پلنگ، گوزن زرد ایرانی و خرس قهوه ای
گونه های مهم پرندگان موجود در منطقه:
ردیف نام گونه نام علمی
1 پلیکان خاکستری Pelecanus crispus
2 اردک مرمری Marmaronetta angustirostris
3 باکلان کوچک Phalacrocrax pygmeus
4 کشیم بزرگ Podiceps cristatus
5 اکراس سیاه Plegadis falcinellus

گونه های مهم ماهیان موجود در منطقه
ردیف نام گونه نام علمی
1 زردک پریشانی Carasabarbus luteus
2 گل چراغ Garra rufa
3 مارماهی Mastacembelus mastacembelus

جاذبه ­های گردشگری : وجود تالاب­های آب شیرین ارژن و پریشان دراین منطقه­ حفاظت شده، چشم اندازهای زیبایی را به وجود آورده است. آبشار چرو در ارژن، لانه های پرندگان در میان نی زارهای پریشان، ارتفاعات سر به فلک کشیده­ میانکتل، پهنه­­ سبز دشت برم، کاروانسرای قدیمی کتل، امامزاده پیر بنکی، سرو روستای وارک و کتیبه­ های حکاکی شده در دل صخره­های مجاور پریشان از جمله جاذبه­ های گردشگری منطقه می باشد.

درختان بلوط ارتفاعات میانکتل و دشت برم گونه ی غالب این منطقه بوده و در فصل رویش منظره ی بسیار بدیعی از جنگل های زاگرس را به معرض دید علاقه مندان طبیعت قرار می دهد.

نرگس زار فامور در جنوب شرقی تالاب در فصل پاییز و زمستان دشتی مملو از گل های نرگس است.کاروانسرای قدیمی واقع در جاده میانکتل که مربوط به دوره قاجار می باشد. امامزاده عبدالله در روستای وارک (دشت برم ) امامزاده پیرابوالحسن در روستای ابوالحسنی امامزاده پیربنکی در جاده کتل پیرزن امامزاده بی بی حوری در شرق تالاب پریشان دامنه کوه عربان از دیگر جاذبه های منطقه به شمار می روند.

غارهای موجود درهر منطقه : تنها غار شاخص در منطقه در مجاورت روستای وارک واقع گردیده است.

امکانات، تجهیزات و جاده­ی دسترسی: در این منطقه 2 باب پاسگاه سر محیط بانی و 2 باب پاسگاه محیط بانی . همچنین در مجاورت پاسگاه سرمحیط بانی پریشان، یک باب مهمانسرا موجود بوده که از امکانات رفاهی مناسبی برخوردار می باشد. راه اصلی شیراز به استان های خوزستان و بوشهر از داخل منطقه می گذرد. منطقه­ ارژن و پریشان در 60 کیلومتری غرب شیراز و 13 کیلومتری شرق کازرون واقع گردیده است.

تهدیدات منطقه : عوامل تهدید تالاب را می توان به دو دسته­ عوامل انسانی و طبیعی تقسیم کرد :

عوامل انسانی

1- وجود کشاورزی دراطراف

2- چرای بی رویه­ی

3- گردشگری غیر اصولی درمنطقه و انباشت زباله و استفاده­ی ناپایدار از منابع گردشگری.

4- شکار و صید غیر مجاز

5- حضور عشایر

6- احداث کانال های زهکشی

7- حفر چاه های غیر مجاز

8- تصرف اراضی و تبدیل تالاب به زمین کشاورزی

9- عدم ابطال اسناد مالکیت اراضی خریداری شده توسط سازمان

10- آتش سوزی های تعمدی نی زارهای حاشیه­ی تالاب

عوامل طبیعی

1- خشکسالی های پی در پی

2- وجود پدیده­ی طبیعی sink hole

3- تغییرات اقلیمی در مقیاس منطقه ای

پریشان

عوامل انسانی

1- تغییر کاربری اراضی و تعرض به حریم تالاب

2- رهاسازی گونه های غیربومی ماهی در تالاب توسط شیلات و مردم

3- استفاده­ بی رویه از قایق­ های موتوری که با ایجاد سر و صدا باعث نا امنی کلونی های زادآور و مناطق حضور پرندگان شده و همچنین آلودگی های سوختی این نوع قایق ها کیفیت آب پریشان را تهدید می نماید.

4- ورود پساب­ های خانگی و کشاورزی به تالاب که بالا رفتن مواد آلی و معدنی آب و پدیده­ یوتریفیکاسیون را به دنبال دارد.

5- انجام فعالیت­های عمرانی نظیر راه­سازی و خطوط انتقال گاز و برق در داخل یا حریم تالاب

6- صید و شکار بی رویه

7- استفاده­ غیراصولی و بهره برداری­ های بیش از حد از توان تالاب توسط کشاورزان منطقه

8- حفر چاه های آب غیر مجاز

9- عدم ابطال اسناد مالکیت اراضی خریداری شده توسط سازمان

10- احداث کانال های زهکشی آب به منظور خشکاندن اراضی

11- گردشگری غیر اصولی و ناپایدار از منابع تفرجی تالاب

12- آتش سوزی های تعمدی نی زارهای حاشیه­ تالاب

عوامل طبیعی ( تالاب پریشان ) :

خشکسالی های پی در پی و عدم برنامه ریزی مناسب جهت پیشگیری از عواقب آن